Các loại thuốc tiềm năng chữa dịch Covid-19

Theo thống kê vào ngày 19/02/2020, có tất cả 75,312 ca nhiễm virus 2019-nCoV, dịch viêm phổi cấp COVID-19 đã lan rộng tới 29 quốc gia và vùng lãnh thổ cùng một du thuyền xuyên lục địa Diamond Pricess, với tỉ lệ tử vong khoản 2% [1]. Bệnh dịch bùng nổ vào thời gian tết cổ truyền tại Trung Quốc vào giữa tháng 12 đến giữa tháng 1 năm 2020, đây là khoảng thời gian quan trọng trong năm với khối lượng người di chuyển rất lớn cho dịp tết quan trọng vào cuối năm, khiến cho việc phán tán loại virus này đến các khu vực còn lại tại Trung Quốc và nhiều nơi trên thế giới từ trung tâm dịch Vũ Hán là rất nghiêm trọng. Bên cạnh đó, việc lây lan virus trong thời gian ủ bệnh từ các bệnh nhân không có triệu chứng khiến cho việc kiểm soát và ngăn chặn sự lây lan dịch bệnh càng trở nên khó khăn [2]. Thời gian tồn tại của loại virus này trên bề mặt vật dụng có thể lên đến chín ngày [3], càng khiến cho việc lây lan trở nên nghiêm trọng hơn. Cả thế giới đang chạy đua với thời gian nhằm ngăn chặn sự lây lan của loài virus corona mới này. Nhưng hiện nay chưa có bất kỳ thuốc chữa trị hay vaccine để ngăn chặn tốc độ lây lan đến chóng mặt của loại virus này.

Việc phân tích bộ gene của loài virus 2019-nCoV [4], đem lại nhiều thông tin quý báu quan trọng trong việc tìm kiếm các loại thuốc tiềm năng có khả năng ức chế virus. Bản chất bộ gene của virus nCoV 2019 là một RNA mạch đơn, nên các thuốc ức chế quá trình sự sinh sản của các virus có bộ gene có bản chất tương tự là RNA mạch đơn như HIV, HCV (virus gây viêm gan siêu vi C), virus Ebola, virus cúm cũng được xem xét là có tiềm năng sử dụng để chữa trị bệnh gây ra bởi loài virus 2019-nCoV [5]. Do bộ gene của nCoV-2019 là RNA mạch đơn, nên quá trình sao chép bộ gene của virus này cần enzyme RNA polymerase. Các thuốc có bản chất hoá học là các đồng phân hay dẫn xuất nucleotide có khả năng ức chế enzyme RNA polymerase của các loài virus này đã được xem xét trong sàng lọc thử nghiệm chữa dịch viêm phổi cấp COVID-19 như Favipiravir (đồng phân guanine) dùng cho chữa cúm, Remdesivir (dẫn xuất của adenine) dùng cho chữa virus Ebola, Ribavirin (dẫn xuất của guanine) dùng cho chữa viêm gan siêu vi C, hay Galudessivir (đồng phân adenosine) cũng dùng cho chữa viêm gan siêu vi C. Ngoài ra các đích khác cũng được nhắm tới trong việc ức chế sự sinh sản của virus nCoV-2019 là các enzyme protease của loài virus này. Các hợp chất có tác dụng ức chế protease của các loài virus corona gây ra hội chứng hô hấp cấp tính nặng SARS hay viêm phổi cấp tính Trung Đông MERS như disulfiram, lopinvir và ritonavir cũng được xem xét vào quá trình sàng lọc thử nghiệm chữa trị. Quá trình xâm nhập của virus 2019-nCoV vào các tế bào phổi cần phải thông qua các gai glycoprotein trên bề mặt của virus, và đây cũng là một đích hướng tới của hợp chất Griffithsin (đã được thử nghiệm phase I trong ngăn chặn virus HIV) nhằm ngăn chặn sự xâm nhập của virus 2019-nCoV. Ngoài sàng lọc các hợp chất việc ngăn chặn sự xâm nhập và ức chế sự sản sinh của virus 2019-nCoV, trong phác đồ điều trị, cần kết hợp thêm các thuốc khác như interferon alfa-2a/2b nhằm kích ứng các đáp ứng của hệ miễn dịch không đặc hiệu giúp kháng virus.

Hình: Các đích tác dụng tiềm năng ức chế beta-coronaviruses [5]. a. Một phần sơ đồ bộ gene của virus 2019-nCoV (GenBank ID: MN908947.3) với nhiều vùng mã hoá protein như RNA polymerase, 3CL-protease, protease có cấu trúc tương tự protease trích xuất từ đu đủ (papain like protease) và glycoprotein cấu trúc gai nhọn có vai trò quan trọng giúp virus xâm nhập vào tế bào chủ (spike glycoprotein), được xem là những đích tiềm năng cho các loại thuốc ức chế virus. b. Một vị trí trung tâm hoạt động của enzyme RNA polymerase của virus Corona gây bệnh SARS là đích được hướng tới bởi phân tử thuốc ức chế virus (trích xuất từ cơ sở dữ liệu PDB: 6NUR, 3H5Y) được hiển thị bằng phần mềm PyMOL V1.7 (https://pymol.org). Cấu trúc hoá học của bốn hợp chất có tiềm năng ức chế RNA polymerase của virus 2019-nCoV.

Sau quá trình sàng lọc thử nghiệm, cục Quản lý sản phẩm y tế quốc gia Trung Quốc đã cho phép bán ra thị trường thuốc chống virus 2019-nCoV có tên Favilavir vào ngày 17/02/2020, đây có lẽ là tên thương mại cho hợp chất Favipiravir. Trong thời gian ngắn tới, số ca phục hồi sau khi nhiễm virus 2019-nCoV có thể tăng lên đáng kể và dịch viêm phổi cấp COVID-19 sẽ được đẩy lùi. Thế giới vẫn hồi hộp theo dõi số ca phục hồi để sớm chẩn đoán sức khoẻ kinh tế thế giới năm 2020.

Nguyễn Tấn Trung (Tác giả)

Bài báo

[1] https://www.worldometers.info/coronavirus/

[2] https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019

[3] Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E, (2020). Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and its inactivation with biocidal agents. Journal of Hospital Infection, https:// doi.org/10.1016/j.jhin.2020.01.022

[4] Lu et al., (2020). Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding. The Lancet. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30251-8

[5] Li et al., (2020). Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019 – nCoV). Nature. https://doi.org/10.1038/d41573-020-00016-0

Nguồn ảnh: altona Diagnostics