Chuyện về giáo sư Owen Sansom và protein APC trong ung thư

Hôm nay, tôi xin giới thiệu với các bạn một nhà khoa học khác mà cống hiến của ông đã đóng góp một phần rất lớn trong hiểu biết của chúng ta về ung thư, mà cụ thể là ung thư ruột non và ung thư đại tràng.

Giáo sư Owen Sansom hiện đang giữ chức vụ Giám Đốc Điều Hành tạm thời của Viện Nghiên Cứu Ung Thư Beatson, một nhiệm vụ được kế thừa từ Giáo sư Karen Vousden (xem bài 1). Owen sinh năm 1975, ông có bằng về Di truyền học tại Đại Học Nottingham, và bằng Thạc sỹ Sinh học tại Đại Học Manchester danh tiếng, UK. Owen lấy bằng Tiến sỹ tại Edinburgh trong lab của Giáo sư Andrew Wyllie (một trong những người đầu tiên phát hiện ra quá trình tự chết của tế bào hay apoptosis và cơ chế phân tử của nó) và Alan Clarke (người có cống hiến quan trọng trong kết nối vai trò của p53 với quá trình hình thành và phát triển của các tế bào ung thư). Chỉ mới 30 tuổi, Owen đã trở thành một trưởng nhóm (group leader), tài trợ bởi Hiệp Hội Ung Thư UK (CRUK), tại Viện Beatson, Glasgow.

Owen nổi tiếng với đóng góp của mình trong giải mã quá trình phân tử của một protein có tên APC (Adenomatous Polyposis Coli) trong ung thư ruột non và ruột già. Chắc hẳn nhưng ai đã học về ung thư của hai bộ phận này đều ít nhất một lần được giới thiệu đến protein này. APC được mã hoá bởi gene Apc – một gene ức chế khối u. Thông thường, APC hình thành “phức hệ tiêu diệt” (destruction complex) với GSK-3a/b và axin nhằm ức chế hoạt động của protein protein có tên beta-catenin. Khi APC bị đột biến, beta-catenin được giải phóng đi vào nhân và hoạt hoá hàng loạt các gene có liên quan đến quá trình phân bào. Đột biến ở APC là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến polyp đại tràng (Familial adenomatous polyposis – FAP) và có thể dẫn đến ung thư nếu không được chữa trị. Owen là người đã chỉ ra rằng một trong những gene quan trọng dẫn đến FAP là Myc và nếu ta có thể loại bỏ gene này thì hậu quả của đột biến ở APC sẽ được giảm thiểu. Bài báo mang tính nền tảng này đã được đăng trên tạp chí Nature (2007).

Tuy nhiên, theo như ông nói, thành tựu tiêu biểu nhất mà Owen nghĩ đối với mình đó chính là vào năm 2009, cùng với Nick Barker (nay là group leader tại Viện Y Sinh Học – A*STAR – Singapore) và giáo sư danh tiếng Hans Clevers (một trong những giáo sư Sinh học ung thư và Phân tử nối tiếng nhất trên thế giới, người đã chiến thắng giải thưởng lớn nhất trong khoa học Breakthrough Prize in Life Sciences do Mark Zuckerberg và vợ sáng lập trị giá 3 triệu dollar), bằng việc sử dụng mô hình chuột thí nghiệm, ông đã chỉ ra rằng nguồn gốc của ung thư ruột là do đột biến trong gene APC xuất phát từ tế bào gốc, thay vì các tế bào thông thường. Phát hiện cực kì quan trọng này đã típ cán cân nghiêng về giả thuyết “Tế bào gốc ung thư” hơn bao giờ hết. Bài báo đã được đăng trên tạp chí Nature (2009) và hiện đã được trích dẫn 1335 lần!

Owen vẫn tiếp tục là một ngôi sao sáng trong lĩnh vực Sinh học Ung thư và Translational Research (nghiên cứu chuyển giao từ thí nghiệm sang thực tiễn ứng dụng) sử dụng các mô hình di truyền trên chuột, đặc biệt là khi Owen vẫn còn trẻ. Gần đây, Owen cũng là một trong những người đã giành được giải thưởng Grand Challenge vô cùng danh giá từ CRUK trị giá 16 triệu bảng Anh cho 5 năm, với mục đích tạo dựng nên một “Google Earth” cho ung thư.

Tại chỗ tôi làm việc, khi nói đến Owen, ai ai cũng yêu quý ông cả vì đơn giản Owen là người rất giản dị và hoà đồng!

Lê Hoàng Anh

PhD at Cancer Research UK Beatson Institute

Nguồn hình cover: Medical Assignments